نگاهی به یک مقولۀ زبانی؛ داستان تنوین

توضیحات

زیر مجموعه: انجمن ویرایش

دسته: تازه های ویرایشی

منتشر شده در دوشنبه, 15 ارديبهشت 1393 11:55

نوشته شده توسط سیده زهرا رسولی

بازدید: 870

برگرفته از وبلاگ «جستار» نوشتۀ داریوش آشوری

در این سال‌ها برخي نویسندگان وسوسه شده‌اند که تنوین را در واژه‌های عربی‌تبار به جای شکل نوشتن آن به شیوۀ زبان‌تگارۀ سنتی، یعنی[-ً ا]، بر اساس واگویه‌ (یا تلفظ) آن به [-ن] در فارسی تبدیل کنند. برای مثال، «تقریباً» را «تقریبن» بنویسند. این گرایش نخست به صورت شوخی و بازی از وغ وغ ساهاب صادق هدایت آغاز شد و سپس کساني آن را در روزگاران بعدی جدی گرفتند و تقلید کردند. هدایت در نوشته‌های دیگر- اش هرگز این شیوه را دنبال نکرد. ناصر وثوقی شاید نخستین کسي باشد که این شیوه را، در مجلۀ اندیشه و هنر، به صورت جدی  کار برده است و اکنون کساني از نویسندگان نسل‌های جوان‌تر آن را دنبال می‌کنند. اما، به نظر من، این شیوه هیچ مشکلي را حل نمی‌کند و تنها بر ابهام خط فارسی می‌افزاید. زیرا با نشانۀ سنتی می‌توان اصل عربی این نشانه و نقش قیدساز آن را در جمله بازشناخت، اما با این شیوۀ تازه چیزي می‌شود شبیه هر [-ن]- پایانی دیگر در خط و زبان فارسی. شاید این اندرز به‌جا باشد که در این مورد باید از رویکرد به دستکاری‌ آسان‌یاب ذوقی و بی‌منطق پرهیز کرد و به دنبال راه حل درست با منطق علمی گشت (که در میان ما،البته، چیزي‌ست از کمیابی در حدود سیمرغ و کیمیای معروف).

تنویني که در فارسی برای ساختن قید به کار می‌رود، یکي از سه گونه تنوین (جر، نصب، رفع) در زبان عربی ست. رواج این نشانه در فارسی پس از سدۀ هفتم است که کاربرد واژه‌های عربی در نثر فارسی بی‌حد ـوـ حساب شد. پیش از آن از واژه‌های وام‌گرفته از عربی هم به قاعدۀ فارسی قید می‌ساختند. تا زماني که فارسی را ساده و سالم و روان می‌نوشتند، با هر درجه از آمیختگی با واژه‌های عربی‌تبار، هرگز تنوین به کار نمی‌بردند. در نثر بلعمی و قابوس و میبدی و نجم رازی و نویسندگان دیگر آن دوران‌ها گمان نمی‌کنم که نشاني از تنوین بر سر واژه‌های عربی‌تبار بتوان یافت. اما، از دوران مغول و تیموری و صفوی به این سو، تا نیمه‌های دورۀ قاجار، همچنان که سیل واژه‌های عربی‌تبار را به فارسی سرازیر کردند، قاعده‌های دستوری آن زبان را هم به فارسی زورآور کردند و زباني ساختند دورگه با دو دستگاه دستوری و واژگانی ناساز، تا آن جا که سرانجام از دل «فارسی دری» فارسی «دَری-‌َوری» بیرون آمد که میراث ناهنجار آن هنوز بر ذهن‌ها و زبان‌ها و قلم‌ها سنگینی می‌کند. یکي از این میراث‌های ناهنجار کاربرد تنوین در نثر فارسی ست. در کاربرد آن چنان زیاده روی کردند که بر سر برخي واژه‌های فارسی نیز درآمد، مانند «جاناً»، «زباناً»، «خواهشاً» در گفتار عامیانه، یا در «تلفناً» و «تلگرافاً» در واژه‌های آمده از فرنگ. به پی‌روی از این عادت بود که، چند دهه پیش، جوانان دانشجو، در مطبوعات کنفدراسیونی در اروپا و امریکا، «گاهاً» و «بخشاً» را نیز جعل کردند و رواج دادند.

 باری، راه حل درست مسأله نه تغییر شکل نگارشی این تکواژ وابستۀ (bound morpheme) قیدساز از [-اً] عربی به [-ن]- فارسی، بلکه بازگشت به ساختار درست و سالم ساختمان قید در زبان فارسی ست. یکی از راه‌های آن یادآوری دو بارۀ واژه‌های فارسی ست که واژهای عربی‌تبار با ساختار دستوری عربی–از راه زبان جعلی نثر فارسی در درازنای بیش از نیم‌هزاره–جای آن‌ها را گرفته اند. برای مثال، می‌توان به یاد آورد که به جای «تقریباً» کم- و- بیش و کمابیش را داریم، به جای «عمیقاً» ژرف، به جای «حقیقتاً» به‌راستی، به جای «لزوماً» ناگزیر، به جای «دفعتاً» ناگهان، به جای «تدریجاً» رفته- رفته، و بسیار نمونه و مثال دیگر. همچنین می‌توانیم عادت‌های دیرینه را کنار بگذاریم و با واژه‌های عربی‌تبار همچون واژه‌های پذیرفته شدۀ فارسی رفتار کنیم و به قاعدۀ درست فارسی از آن‌ها قید بسازیم، چنان که نویسندگان فارسی در سده‌های آغازین می‌کردند. برای مثال، به جای «تقریباً» بگوییم «به‌تقریب» یا ظاهراً/ به‌ظاهر، سریعاً/ به‌سرعت، دقیقاً/ به‌دقت، ابداً/ تا ابد، تدریجاً/به‌تدریج، و جز آن‌ها. بنا بر این، خنده‌دار است که از گاه «گاهاً» بسازیم و آنگاه آن را «گاهن» بنویسیم. صورت قیدی گاه «گهگاه» است یا «هرچند گاه» یا همان خود «گاه»، و در زبان گفتار «گاه‌گُدار»، و نه هرگز «گاهن»! در یک سدۀ اخیر، با رو کردن نثر فارسی به ساختار اصلی دستوری در فارسی و دوری از کاربرد دستور عربی در فارسی، کاربرد تنوین در نثر فارسی پیوسته رو به کاهش داشته است، اما عادت‌های دیرینه همچنان چندي را سر پا نگاه داشته است. این را هم بگویم که در مورد چند کلمه راه حلي ندارم، زیرا واژۀ جانشین برای آن‌ها ندارم، یکي «معمولاً» است و دیگري «لطفاً»، که بسامد بسیار در گفتار و نوشتار دارند. اگر دیگران جانشیني برای آن ها می‌شناسند معرفی کنند.

ارائه 39 فونت فارسی استانداردسازی‌شده

توضیحات

زیر مجموعه: انجمن ویرایش

دسته: تازه های ویرایشی

منتشر شده در سه شنبه, 12 فروردين 1393 12:26

نوشته شده توسط سیده زهرا رسولی

بازدید: 1018

پایان نخستین دوره آموزش ویرایش طلاب و پژوهشگران مرکز پاسخگویی به شبهات

توضیحات

زیر مجموعه: انجمن ویرایش

دسته: تازه های ویرایشی

منتشر شده در سه شنبه, 13 اسفند 1392 22:51

نوشته شده توسط سیده زهرا رسولی

بازدید: 728

نخستین دوره آموزش ویرایش ویژه پژوهشگران مرکز پاسخگویی به شبهات، 30 بهمن به پایان رسید؛ در این دوره بالغ بر 45 نفر از نویسندگان و پژوهشگران از فضلا و طلاب حوزه علمیه قم حضور داشتند و با مبانی ویرایش آشنا شدند؛ گفتنی است دوره دوم آموزش ویرایش برای این گروه از دانش‌پژوهان با موضوع ویرایش زبانی و محتوایی در اردیبهشت سال آینده برگزار می‌شود.

همکاری موسسه اقالیم احساس با مرکز پاسخگویی به شبهات دینی برای برگزاری دوره آموزش ویرایش

توضیحات

زیر مجموعه: انجمن ویرایش

دسته: تازه های ویرایشی

منتشر شده در چهارشنبه, 18 دی 1392 12:19

نوشته شده توسط سیده زهرا رسولی

بازدید: 886

دوره آموزش فشرده ویرایش از این هفته با همکاری موسسه اقالیم احساس در مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات وابسته به شورای عالی حوزه علمیه قم برگزار می گردد؛ در این برنامه آموزشی که به ابتکار مرکز یادشده سامان یافته است، بالغ بر سی نفر از پژوهشگران و نویسندگان حوزه علمیه قم در قالب دو کلاس آموزشی با کلیات و مبانی ویرایش صوری و زبانی، ساختاری و محتوایی آشنا خواهند شد.

مدرس این دوره آموزشی، استاد مجتبی مهدوی سعیدی است.